DPM là viết tắt của Data Product Manager, tạm dịch là Quản lý Sản phẩm Dữ liệu trong tiếng Việt. Trong chuỗi bài viết này, chúng tôi sẽ tập trung vào vai trò và trách nhiệm của vị trí này. Trước khi đi sâu vào đó, hãy giới thiệu khái niệm về “quản lý sản phẩm theo chiều sâu”.

Part I: A Possible Future for Product Managers

Tôi tin rằng nhiều người trong giới Internet đã cảm nhận được không khí lạnh lẽo và sâu sắc của “mùa đông lạnh” vào nửa cuối năm 2018. Sau khi không khí lạnh qua đi, như một Product Manager hàng đầu, chúng ta có thể phải tái suy nghĩ về sự nghiệp của chính mình, tức là: tài năng cạnh tranh cá nhân của một Product Manager được thể hiện ở đâu?

Nếu thay thế cụm từ “năng cạnh tranh cá nhân” trong đoạn văn trên bằng một thuật ngữ học thuật, thì chúng ta có thể sử dụng “không thể thay thế” (Irreplaceability).

Kể từ khi sự bùng nổ của Internet di động vào năm 2012, sự quan tâm đến chức vụ “Product Manager” của các nhà làm việc trong ngành này đã tăng lên theo cấp số nhân. Nhận thức chung rằng đây là một công việc “dễ tiếp cận, thu nhập cao và có danh tiếng” đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của các sinh viên mới tốt nghiệp. Điều này đã giúp nhiều người nhận ra rằng, ngay cả khi không biết viết mã (lập trình) hoặc hiểu về công nghệ, họ cũng có thể làm việc trong ngành công nghệ cao. Tuy nhiên, với sự gia nhập của một số lượng lớn người làm việc mới, cùng với sự phát triển của Internet đang tiệm cận giai đoạn bão hòa, chúng ta cảm thấy tình hình đang trở nên ngày càng không ổn định.

• Một mặt, công việc của những người quản lý sản phẩm Internet ngày càng khó tìm, đặc biệt đối với những sinh viên mới tốt nghiệp. Năm sáu năm trước, mỗi năm có từ chục đến vài chục sinh viên tốt nghiệp ngành truyền thông báo chí của một trường đại học 985 thông thường sẽ nhận được các offer từ các công ty Internet lớn như BAT và các công ty Internet nổi tiếng khác, trong khi số lượng này đã giảm xuống còn một chữ số hoặc thậm chí là không có trong hai năm gần đây. “Mức độ năng lực của sinh viên tốt nghiệp trong những năm gần đây đã giảm” rõ ràng là một suy luận không thuyết phục.
• Mặt khác, tin tức về những “công ty Internet nổi tiếng sắp phá sản”, “sa thải hàng loạt”, “hủy bỏ tiền thưởng cuối năm” và các tin tức tương tự đột nhiên xuất hiện nhiều hơn vào một điểm nào đó, thậm chí làm chúng ta trở nên lo lắng rằng nó có thể đột kích chúng ta bất kỳ lúc nào. Không thể phủ nhận, trong những năm tháng tăng trưởng hoang dại, một số Product Manager chỉ cần dựa vào một chút may mắn (chú ý, điều này rất quan trọng), mượn ý tưởng, vẽ prototype, viết tài liệu yêu cầu và cãi nhau với các kỹ sư thì đã có thể đạt được cấp bậc cao. Khi đến thời kỳ mùa đông lạnh giá tự kiểm điểm, thì họ nhận ra rằng trong những năm qua, ngoài cấp bậc và mức lương, họ thực sự không có bất kỳ tiến bộ thực sự nào – công việc của họ có thể được thực hiện bởi các thực tập sinh có khả năng ở cấp độ đầu nguồn, chưa kể phần lớn giao diện và logic C-end đã có trải nghiệm tốt nhất – chỉ cần “mượn” là được.

Tôi từng vô tình biết được khi thăm bạn thân trong giới đầu tư rủi ro là Neo rằng, trong vòng một hoặc hai năm qua, hơn 70% các công ty khởi nghiệp nhỏ và vừa trong ngành công nghệ thông tin đều tìm kiếm một kỹ sư giàu kinh nghiệm, tốt nhất là một kiến trúc sư có kinh nghiệm để trở thành đối tác ban đầu, thay vì thu hút một nhà quản lý sản phẩm có kinh nghiệm trong nhiều năm.

Trong các nguyên nhân chính, thì có thể kể đến là:

• Product Champion, người khởi xướng dự án kinh doanh (thường là CEO) thường có xuất thân từ Product Manager, không cần phải đi tuyển thêm một “Chief Product Officer – Giám đốc sản phẩm”;
• Ở giai đoạn đầu của các dự án khởi nghiệp trên Internet, sản phẩm có thể nhanh chóng hiện thực và đưa ra thị trường mới là quan trọng nhất, do đó kỹ thuật trở thành căn cơ. Vì thế việc tìm kiếm một kỹ sư giỏi là yếu tố cốt lõi. Do đó tìm được một CTO đáng tin cậy là quan trọng để giúp cho doanh nghiệp khởi nghiệp vượt qua giai đoạn đầu;
• “Mọi người đều là nhà quản lý sản phẩm”, ý tưởng cốt lõi luôn luôn đến từ CEO, chỉ cần thuê một hoặc hai nhân viên sản phẩm cấp thấp để viết tài liệu, vẽ prototype, và cãi nhau với kỹ sư là đủ.

Một một lần vô tình tìm thấy một chủ đề nói về cách nhìn nhận về quan điểm “5 năm nữa vị trí Product Manager sẽ biến mất”. Phản ứng đầu tiên khi đọc được, sẽ là: “đây là một câu hỏi rất tồi tệ, bởi vì quan điểm được đưa ra trong câu hỏi này được xây dựng trên sự phỏng đoán thiếu tính khách quan”.

Khoảng một thời gian không lâu sau, thì tôi đột nhiên nhận thấy rằng nếu thay đổi cách hỏi tí, thì có thể sửa thành “vị trí Product Manager trong 5 năm tới sẽ diễn biến như thế nào?”, và như vậy thì nó lại trở thành một vấn đề rất đáng để suy ngẫm (đặc biệt là đối với những nhà Product Manager hàng đầu). Điều này liên quan đến “không thể thay thế” hoặc nói cách khác là “lợi thế cạnh tranh cốt lõi” mà chúng ta đã đề cập ở đầu bài.

Đối với vấn đề này, thì tôi cho rằng:

Khi mô hình trải nghiệm và phương pháp của các sản phẩm Internet/Internet di động trở nên hoàn thiện và chuyên nghiệp hơn, thì nhu cầu về các nhà quản lý sản phẩm cơ bản theo nghĩa hẹp chắc chắn sẽ giảm đi.

Ví dụ như, 3 năm trước, khi muốn tạo ra một ứng dụng di động, với đang có nhiều người dùng mới, tài nguyên của mọi người cũng tương đối như nhau, ưu điểm về trải nghiệm người dùng sẽ trở nên rõ ràng hơn. Thêm vào đó, chưa có sản phẩm tốt nhất trong lĩnh vực tương ứng nào cả, vì vậy cần có những nhân viên làm sản phẩm, thiết kế sản phẩm kết hợp với nhu cầu của người dùng, tình trạng hiện tại của ngành nghề, v.v. để khám phá ra một loạt các trải nghiệm, chế độ tương tác và áp dụng chúng vào sản phẩm của mình, sau đó tiếp tục cải tiến và phát triển thông qua các phương tiện vận hành, phản hồi, v.v. Tuy nhiên, trong nửa năm đến một năm gần đây, sản phẩm có thể thành công hơn phụ thuộc vào tài nguyên và nội dung (nói trắng ra, sản phẩm của ai có tiền thì sẽ không lo thiếu người dùng), tính sẵn sàng sử dụng quan trọng hơn sự dễ sử dụng, và hầu hết các chế độ tương tác trải nghiệm có thể được áp dụng (sao chép đối thủ nội địa và quốc tế không phải là điều gì kinh khủng), vì vậy, tầm quan trọng của người quản lý sản phẩm cơ bản chịu trách nhiệm chính là đưa ra nhu cầu và kinh nghiệm trong quá khứ sẽ tự nhiên yếu đi.

Tuy nhiên, người quản lý sản phẩm theo nghĩa rộng vẫn là một điều cần thiết trong ngành. Một khả năng là người quản lý sản phẩm theo chiều dọc (hoặc là nhân viên sản phẩm có kỹ năng cụ thể). Ví dụ: người quản lý sản phẩm thương mại có thể khai thác nhu cầu của các khách hàng lớn (hầu hết thấy trong các sản phẩm đám mây), người quản lý sản phẩm tài chính có nền tảng kinh doanh tài chính (hầu hết thấy trong các sản phẩm tài chính + Internet) và người quản lý sản phẩm dữ liệu có kỹ năng chuyên nghiệp, phần cứng thông minh quản lý sản phẩm, trí tuệ nhân tạo Smart Product Manager, v.v.

Điểm chung của những người quản lý sản phẩm “không điển hình” này là họ có thể cung cấp nội dung và tài nguyên được nhắm mục tiêu cho các sản phẩm cụ thể. Nếu cần thảo luận về các nhà quản lý sản phẩm điển hình, trước đây, các nhà quản lý sản phẩm (hoặc lập kế hoạch sản phẩm) thiên về yêu cầu và chức năng được săn đón nhiều hơn so với các nhà quản lý sản phẩm (hoặc vận hành sản phẩm) thiên về hoạt động. Suy nghĩ được chuyển từ lập kế hoạch chức năng sang chiến lược hoạt động.

Nói tóm lại, đó là việc chuyển đổi từ một sản phẩm quản lý sản phẩm điển hình sang một sản phẩm quản lý dọc, và Data Product Manager (DPM) là một đại diện cho điều này – thậm chí đối với hầu hết các sản phẩm quản lý sản phẩm điển hình, DPM là loại sản phẩm dọc dễ dàng chuyển đổi nhất. Lý do trực tiếp nhất là tất cả các sản phẩm đều có dữ liệu, gần như tất cả các sản phẩm đều đánh giá cao dữ liệu, bạn có thể bắt đầu từ dữ liệu của sản phẩm mà mình đang phụ trách, tận dụng khả năng học hỏi của mình, nhanh chóng nắm bắt những điều cơ bản của DPM.

Về DPM, tôi sẽ viết một loạt bài báo sau, nhưng tôi muốn nói trước rằng: Những bài báo này chỉ có thể giúp bạn cải thiện nhận thức của mình về DPM, và không thể chỉ dạy bạn trở thành một DPM – điều đó chỉ có thể đến từ bản thân bạn. Nếu bạn là người tìm kiếm “con đường tắt”, “kiến thức thực tế” và “phương pháp toàn diện”, thì tôi nghĩ rằng ngành công nghiệp Internet có thể là một sự lựa chọn sai lầm cho bạn.

Bài viết được xuất bản trong quyển sách “Mọi người đều là nhà quản lý sản phẩm”.